رشته هنر | معرفی و گرایش‌های هنر در دانشگاه‌های ایران

رشته هنر، یکی از مهمترین و پویاترین رشته‌های دانشگاهی است که با توجه به تاریخچه طولانی هنر، شاهد تغییر و تحولات فراوانی بوده است. افرادی که در رشته هنر تحصیل می‌کنند، با استفاده از ابزارهای مختلف، احساسات، ایده‌ها و تجربیات خود را به شکل هنری بیان می‌کنند. هنر شامل زیرشاخه‌های مختلفی می‌شود. از جمله نقاشی، مجسمه‌سازی، عکاسی، موسیقی، نمایش، سینما، رقص و … .

در کشورمان ایران، تحصیل رشته هنر در مقاطع مختلفی امکان پذیر است. محصلین در زمان انتخاب رشته، می‌توانند وارد هنرستان شوند و در رشته‌های هنری مختلف تحصیل نمایند. در غیر این صورت، علاقه‌مندان به گرایش‌های مختلف هنر می‌توانند از طریق کنکور سراسری در مقاطع کاردانی، کارشناسی پیوسته و ناپیوسته، کارشناسی ارشد و دکترا به تحصیل در رشته هنر مشغول شوند.

امروزه دانشگاه‌هایی در ایران وجود دارند که بدون کنکور و به صورت صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی دانشجوی هنر می‌پذیرند. دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور از جمله این دانشگاه‌ها هستند.

رشته‌های هنر در مقاطع مختلف تحصیلی شامل موارد زیر هستند:

رشته هنر در دوره دبیرستان (هنرستان):

فوتوگرافیک، طراحی و دوخت، معماری داخلی، صنایع دستی، انیمیشن و پویانمایی، تولید برنامه تلویزیونی، گرافیک، نقاشی، طراحی زبان بصری، نوازندگی ساز جهانی، نوازندگی ساز ایرانی، موسیقی؛ مبانی آهنگسازی، نمایش، سینما، پشتیبانی صحنه، مرمت آثار فرهنگی، چاپ دستی، نقشه‌کشی معماری

رشته هنر در مقطع کاردانی ناپیوسته:

آموزش هنرهای تجسمی، باستان‌شناسی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی، شهرسازی، معماری، معماری سنتی، موزه‌داری، صنایع دستی، مردم شناسی، موزه‌ها و بناهای تاریخی، هنر سفالگری، هنرهای سنتی، هنرهای نمایشی

رشته هنر در مقطع کارشناسی ناپیوسته:

آموزش هنرهای تجسمی، ارتباط تصویری، صنایع دستی، طراحی و تکنولوژی دوخت، طراحی پوشاک، علمی-کاربردی معماری، فرش دستباف، مهندسی شهرسازی، هنرهای تجسمی-نقاشی

رشته هنر در مقطع کارشناسی پیوسته:

آهنگسازی، فرش، ادبیات نمایشی، کارگردانی تلویزیون، ارتباط تصویری (گرافیک)، کتابت و نگارگری، بازیگری، مرمت آثار تاریخی، تلویزیون و هنرهای دیجیتالی، مجسمه سازی، چاپ، صنایع دستی، موزه، سینما، موسیقی نظامی، هنر اسلامی، نقاشی، طراحی صحنه، طراحی پارچه، طراحی لباس، نمایش عروسکی، عکاسی، طراحی صنعتی، هنرهای صناعی، نوازندگی موسیقی ایرانی، نوازندگی موسیقی جهانی

رشته هنر در مقطع کارشناسی ارشد:

در مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، رشته هنر به زیرمجموعه‌های زیر تقسیم می‌شود. هر زیرمجموعه، رشته‌های خاص خود را دارد. تحصیل در این مقطع به صورت بدون کنکور ممکن نمی‌باشد و هر داوطلب کنکور کارشناسی ارشد، می‌تواند صرفاً برای دوتا از این زیرمجموعه‌ها کنکور دهد. برخی از این رشته‌ها دارای کنکور دو مرحله‌ای هستند. در این صورت، داوطلب پس از اعلام نتایج کنکور، می‌تواند فقط در کنکور عملی دو رشته یا زیرمجموعه شرکت کند.

1. مجموعه برنامه ریزی شهری، منطقه‌ای و مدیریت شهری: برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی منطقه‌ای، مدیریت شهری
2. مجموعه طراحی شهری: طراحی شهری، طراحی فضاهای آموزشی
3. مجموعه معماری: مهندسی معماری، مهندسی معماری گرایش معماری آموزشی و فرهنگی، مهندسی معماری گرایش فضاهای درمانی و بهداشتی، مهندسی معماری گرایش مسکن، مهندسی معماری گرایش پایداری، مهندسی معماری گرایش فناوری، مهندسی معماری منظر، مهندسی معماری اسلامی، مطالعات معماری ایران، بازسازی پس از سانحه، معماری داخلی
4. مجموعه مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی: مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی گرایش حفاظت و میراث معماری، مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی گرایش حفاظت و مرمت میراث شهری
5. مجموعه نمایش عروسکی: نمایش عروسکی
6. مجموعه هنرهای نمایشی و سینما: کارگردانی نمایش، سینما، تولید سینما، ادبیات نمایشی، بازیگری، تهیه‌کنندگی گرایش نمایشی، تهیه‌کنندگی گرایش مستند، تهیه‌کنندگی گرایش آموزشی، رادیو گرایش نویسندگی، رادیو گرایش سردبیری و تهیه‌کنندگی
7. مجموعه هنرهای تصویری و طراحی: تصویر متحرک (انیمیشن)، ارتباط تصویری، تصویرسازی، نقاشی، عکاسی، مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، باستان سنجی گرایش آثار و موارد آلی، باستان سنجی گرایش آثار و مواد معدنی، هنرهای رایانه‌ای گرایش طراحی شبیه‌ساز هوشمند، هنرهای رایانه‌ای گرایش تولید بازی‌های رایانه‌ای، هنرهای رایانه‌ای گرایش هنرهای چندرسانه‌ای
8. مجموعه هنرهای پژوهشی و صنایع دستی: پژوهش هنر، صنایع دستی، هنر اسلامی گرایش مطالعات کتابت و نگارگری، هنر اسلامی گرایش هنر و صنایع چوبی، هنر اسلامی گرایش هنر و صنایع فلزی، هنر اسلامی گرایش سفال و سرامیک، تاریخ هنر ایران اسلامی، تاریخ هنر جهان اسلام، نقاشی ایرانی، هنر اسلامی گرایش مطالعات نظری هنر اسلامی، تاریخ هنر ایران باستان، حکمت هنر اسلامی، مطالعات موزه، مدیریت موزه
9. مجموعه هنرهای موسیقی: آهنگسازی، نوازندگی موسیقی ایرانی، نوازندگی موسیقی جهانی، موسیقی شناسی (اتنوموزیکولوژی)
10. مجموعه هنرهای ساخت و معماری: مدیریت پروژه و ساخت، فناوری معماری گرایش معماری بیونیک، فناوری معماری گرایش معماری دیجیتال، تکنولوژی فناوری معماری گرایش استحکام بخشی بناهای تاریخی، معماری و انرژی، مدیریت ساخته‌ها
11. مجموعه طراحی صنعتی: طراحی صنعتی
12. مجموعه فرش: فرش، فرش گرایش پژوهش در فرش، فرش گرایش تولید، فرش گرایش طراحی، فرش گرایش مواد اولیه و رنگرزی
13. مجموعه طراحی پارچه و لباس: طراحی پارچه و لباس

رشته هنر در مقطع دکترا:

تحصیل در مقطع دکترا بدون کنکور ممکن نیست و تقریباً در تمام رشته‌ها دارای مصاحبه است.

مدیریت پروژه و ساخت، معماری، شهرسازی، پژوهش هنر، هنرهای اسلامی، تاریخ تطبیقی و تحلیل هنر اسلامی، مرمت آثار و اشیای تاریخی، مرمت و احیای ابنیه و بناهای تاریخی، دکترای تخصصی تئاتر

بررسی اجمالی برخی رشته‌های پرطرفدار هنر

مجسمه سازی

مجسمه سازی یکی از شاخه‌های هنرهای تجسمی است که از دوران باستان تا به امروز همواره مورد توجه بوده است. در این هنر، هنرمندان از مواد مختلفی مانند سنگ، خشت، چوب، برنز، و … استفاده می‌کنند تا آثار هنری خلق کنند.

در دوران باستان، مجسمه‌سازی به عنوان شیوه‌ای برای تجسم خدایان و موجودات افسانه‌ای در ادیان مختلف به کار می‌رفت. اما در دوران رنسانس، این هنر به یکی از شاخه‌های هنرهای زیبا تبدیل شد و هنرمندان مجسمه ساز آثار با ارزشی خلق کردند.

با پیشرفت علم و فناوری، مجسمه سازی به فرآیندی پیچیده تبدیل شده است. به طوری که برای خلق آثار هنری در این رشته، از مواد مختلف و ابزارهای پیشرفته‌ای مانند اسکنرها و پرینترهای سه بعدی استفاده می‌شود.

نقاشی

رشته نقاشی به عنوان یکی از مهم‌ترین رشته های هنر در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. ایران نیز از جمله کشورهایی است که برخی از بهترین نقاشان را در خود جای داده است.

تاریخچه نقاشی در ایران به دوران اولیه تاریخ ایران بازمی‌گردد. هنر نقاشی در تمامی دوران تاریخی مورد توجه بوده بوده است و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. نقاشی ایران در دوران قاجار به اوج رشد و شکوفایی خود رسید و نقاشانی مانند کمال‌الملک، آثاری باارزش و گرانبها را به تصویر کشیدند.

گرافیک (ارتباط تصویری)

رشته گرافیک یا ارتباط تصویری، یکی از مهم‌ترین رشته های هنر است که در آن از ترکیب عناصر مختلف (به ویژه عناصر دوبعدی) برای انتقال پیام‌های بصری استفاده می‌شود. این رشته هنر شامل زیرمجموعه‌هایی چون طراحی گرافیک، طراحی صفحات وب، طراحی بسته‌بندی، طراحی کتاب و طراحی لوگو است.

از جمله جذّابیت‌های این رشته، می‌توان به ایجاد آثار هنری جذاب و خلاق برای تبلیغات، توسعه برند و ارتقای تجربه کاربری اشاره کرد. این رشته برای افرادی که به هنر علاقه‌مند هستند و به دنبال یک شغل خلاقانه می‌گردند، بسیار مناسب است.

عکاسی

عکاسی یکی از مهم‌ترین رشته های هنر است که با ثبت تصاویر، احساسات و ایده‌های فرد و اجتماع را برای دیگران نمایان می‌سازد. عکاسی به عنوان یک هنر، پیشرفت چشمگیری در قرن بیستم داشت با ظهور دوربین‌های دیجیتال باکیفیت، امروزه هنرمندان می‌توانند تصاویر بی‌نظیر و باکیفیتی خلق کنند.

در عکاسی، مهم‌ترین نکته توجه به اخلاقیات و ایدئولوژی‌های حرفه‌ای است. هنرمندان عکاس باید به دقت و با بررسی اجمالی موضوع، تصویری را ثبت کنند که هم از نظر فنی و هم از نظر هنری قابل احترام باشد. از دیگر نکات مهم عکاسی می‌توان به توجه به نورپردازی، استفاده از لنزهای مختلف، ترکیب رنگ‌ها و ترکیب عناصر اشاره کرد.

علاوه بر این، داشتن اطلاعات و تجربه در زمینه ویرایش تصاویر نیز برای عکاسان بسیار حیاتی است. با استفاده از ابزارهای ویرایش تصویر مثل فوتوشاپ، عکاسان می‌توانند تصاویر خود را بهتر کنند و درخششی خاص به آن‌ها ببخشند.

موسیقی

موسیقی هنر در کنار هم قرار دادن و ساختن فرم از نت‌ها و اصوات است. در بین رشته های هنر، موسیقی یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین رشته‌ها است. این هنر با استفاده از ابزارهای مختلفی چون سازهای موسیقی، صداها، ریتم‌ها، ملودی‌ها و هارمونی‌ها تولید می‌شود.

در ایران، موسیقی از دوران باستان وجود داشته است؛ اما در سال‌های اخیر، با توسعه فناوری و ارتباطات، شاهد تحولات بسیاری بوده است. این تحولات باعث شده است که هنرمندان موسیقی با استفاده از ابزارهای مختلفی مانند کامپیوترها، نرم افزارهای ساخت موسیقی، ویرایشگرهای صوتی و غیره، تأثیرات بیشتری روی آثار خود اعمال کنند.

در حوزه موسیقی، سبک‌های گوناگونی وجود دارد. برخی از این سبک‌ها شامل پاپ، راک، جاز، کلاسیک، هیپ هاپ و فولکلور هستند. هر یک از این سبک‌ها دارای ویژگی‌های خاصی بوده که باید توسط هنرمندان برجسته این رشته هنر درک و بهره‌گیری شود.

تئاتر و هنرهای نمایشی

رشته تئاتر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شاخه‌ها و رشته های هنر، همواره توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده است. تئاتر به عنوان یکی از شاخه‌های هنرهای نمایشی، در طول تاریخ به عنوان یک محصول فرهنگی و سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است. تئاتر به دلیل زبان خاص خود، از موضوعات طنز و هجو گرفته تا نمایش‌های تاریخی و مدرن، به طور گسترده‌ای وسیع است.

ریشه‌های تئاتر به دوران باستان باز می‌گردد. جایی که مردم برای جشن‌ها و مراسیم مذهبی از تئاتر بهره می‌بردند. در یونان باستان، تئاتر یکی از اصلی‌ترین شاخه‌های هنر بود و افرادی چون آیسخولوس، اوریپیدوس و آریستوفانیس به وسیله این رشته هنر شهرت جهانی پیدا کردند. در عصر رنسانس، تئاتر به عنوان یکی از شاخه‌های مهم هنر شناخته شد و در عصر مدرن، نمایشنامه‌ها و اجراهای نوگرایانه مختلفی در سراسر جهان اجرا می‌شوند.

تئاتر امروز بر خلاف تئاتر گذشته، برای نمایش صحنه‌ها بیشتر از تکنولوژی بهره می‌برد. نمایش‌های مدرن شامل المان‌هایی چون بازی‌های ذهنی، استفاده از تکنولوژی نورپردازی و صدا، موسیقی، رقص و حرکات فرم هستند. تئاتر همچنین می‌تواند به عنوان یک محصول فرهنگی، به توسعه و ارتقا فرهنگ یک جامعه کمک کند.

بنا بر گفته‌های افراد معتبر این رشته هنر، تئاتر باید نسبت به مسائل روز جامعه و خواست‌های اجتماعی مردم متعهد بوده و با اخلاق‌گرایی و مسئولیت‌پذیری نسبت به جامعه همراه شود.

سینما

سینما یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین رشته های هنر در جوامع مدرن است. سینما به عنوان یک رسانه بزرگ، توانسته است افکار و ایده‌های بسیاری را به جامعه منتقل کند و بر روی فرهنگ جهانی تأثیرگذار باشد. این هنر با ترکیبی از موسیقی، تصویربرداری، نویسندگی، بازیگری و … تلاش می‌کند تا داستان‌ها و روایت‌های گوناگونی را به صورت تصویری و با ابزارهای گوناگون به روی پرده ببرد.

در رشته هنر سینما، انتخاب موضوع و داستان فیلم بسیار مهم است. برای ساخت فیلم‌هایی که موفقیت تجاری بیشتری همراه داشته باشند، باید تحقیقات مخاطب‌شناسی وسیعی انجام داد. همچنین آثار سینمایی که نسبت به جامعه خود متعهد هستند، همواره از اقبال بیشتری برای ماندگاری برخوردار خواهند بود.

نویسنده: مهدی یوسفی مهر

اکتو پبتفرم جامع فعالان تئاتر و سینما