معنی پرفورمنس چیست؟ | همه چیز درباره این هنر نمایشی

پرفورمنس، عموماً به نوعی از اجراهای تئاتری اطلاق می‌شود که در آن‌ها، بدن بازیگر بیش از هر چیزی درگیر بوده و گروه اجرایی با انجام مجموعه حرکات کورئوگرافی شده که در حالت عادی نمی‌بینیم، سعی می‌کند معنا و مفهوم، و یا داستان خاصی را به مخاطب انتقال دهد. اما اگر بخواهیم معنی پرفورمنس را به صورت لغوی بررسی کنیم، dictionary.com معانی زیر را برای این کلمه به ما پیشنهاد می‌دهد:

• یک اجرای سرگرم‌کننده موزیکال، نمایشی یا غیره که در برابر مخاطب ارائه می‌شود.
• عمل اجرای مراسم، نمایش، قطعه موسیقی و غیره.
• انجام دادن یا به ثمر رساندن کار، اکت‌، شاهکار و غیره.
• یک اقدام، عمل یا فرآیند خاص.
• اقدام یا فرآیندی از نوع غیر معمول یا تماشایی.
• عمل اجرا کردن.

اما مقصود ما از نوشتن یک مقاله درباره معنی پرفورمنس، این نیست که این کلمه را از نظر لغوی بررسی کنیم. پس بیایید عمیق‌تر شویم و معنی پرفورمنس از دیدگاه تئاتری را با هم بررسی کنیم.

معنی پرفورمنس از دیدگاه تئاتر

معنی پرفورمنس تئاتری چیست؟

پرفورمنس جایی اتفاق می‌افتد که یک پرفورمر برای سرگرم کردن مخاطب، کاری انجام دهد. پرفورمنس‌های تئاتری می‌توانند آنقدر ساده باشند که به داستان‌گویی یک نفر خلاصه شوند و می‌توانند شامل لباس‌ها، وسایل و دکورهای پیچیده باشند.

یکی از معروف‌ترین تئاترهای جهان که پرفورمنس‌های زیادی در آن اجرا می‌شود، تئاتر برادوی است. مردم از سراسر دنیا برای دیدن این تولیدات به نیویورک می‌آیند. خب، یک راه دانستن معنی پرفورمنس این است که به برادوی برویم و به تماشای چند اجرای این‌چنینی بنشینیم. اما این کار چندان آسان نیست. پس بیایید به خواندن این مقاله ادامه دهیم.

پرفورمنس به عنوان یک هنر تئاتری، قرن‌هاست که وجود داشته است. در گذشته، تئاتر بخش مهمی از جامعه و فرهنگ را تشکیل می‌داد. امروزه، هنوز هم در بسیاری از نقاط مختلف جهان به همان اندازه محبوب است. پرفورمنس شامل اجرا در سالن‌ها یا مکان‌های دیگر توسط بازیگران، در برابر تماشاگران زنده است. گاهی اوقات پرفورمنس‌ها بعداً در تلویزیون، فیلم‌های ضبط شده، دی وی دی و غیره نیز ضبط و پخش می‌شوند.

معنی پرفورمنس را گاهی در سیرک‌ها هم می‌توان پیدا کرد. چرا که نمایش‌های این چنینی وجود دارند که توسط پرفورمرهای سیرک اجرا می‌شوند. مانند اجراهای آکروبات بازی (که ممکن است آکروبات‌بازها مجبور شوند از سطح زمین بالا بیایند و پرفورمنس‌هایی مثل بندبازی یا رقص آتش را اجرا کنند). نوع دیگر پرفورمنس، تئاتر خیابانی است که توسط پرفورمرهای آماتور و حرفه‌ای اجرا می‌شود.

گاها پرفورمنس‌ها به اجراهای رادیویی تبدیل می‌شوند و ابزار بدن در آن‌ها کنار می‌رود و در برخی اوقات هم معنی پرفورمنس به اجرای پانتومیم بین دو نفر خلاصه می‌شود. (در چنین پرفورمنس‌هایی اغلب یک شخص سومی وجود دارد که آواز می‌خواند یا یک گروه موسیقی مشغول نواختن است).

پرفورمنس از کجا آمد؟

اصطلاح «پرفورمنس آرت» برای اولین بار در دهه 1960 در آمریکا مطرح شد. معنی پرفورمنس در آن زمان شامل توصیف هر رویداد هنری زنده‌ای بود که شامل شاعران، موزیسین‌ها، فیلمسازان و هنرمندان تجسمی می‌شد. در آن دوران، مجموعه وسیعی از «هپنینگ‌ها»، «ایونت‌ها» و «کنسرت‌های فلکسوس» اجرا شدند.

با این وجود که ما در این مقاله دهه 1960 را به عنوان شروعی برای پرفورمنس قلمداد می‌کنیم، این هنر نمایشی پیشینه‌هایی در قبل از آن زمان هم داشت. پرفورمنس‌های زنده دادائیست‌ها (که شعر و هنرهای تجسمی را با هم تلفیق کرد)، و باهاوس آلمان که در سال 1919 تأسیس شد، از ریشه‌های پرفورمنس بودند.

باهاوس شامل یک کارگاه تئاتر برای بررسی روابط بین فضا، نور و صدا بود. کالج Black Mountain که مربیان باهاوس تبعید شده توسط حزب نازی در آمریکا تأسیس کردند، 20 سال قبل از رویدادهای پرفورماتیو دهه 1960، به ادغام مطالعات تئاتر با هنرهای تجسمی ادامه دهد. همچنین ممکن است اصطلاح «Beatniks» را شنیده باشید. این پرفورمنس‌های کافه‌ای در اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 اجرا می‌شدند. گرچه در آن زمان معنی پرفورمنس هنوز ابداع نشده بود، موارد فوق از پیشگامان پرفورمنس آرت هستند.

توسعه معنی پرفورمنس در دهه 1970

در دهه 1970، معنی پرفورمنس گسترش یافت و به یک اصطلاح جهانی تبدیل شد. «پرفورمنس آرت» یعنی اجرایی که زنده بود، و هنری بود. و این ربطی به اصطلاح «تئاتر» نداشت.

پرفورمنس آرت همچنین به این معنا بود که این هنر را نمی‌توان خرید و فروش نمود یا به عنوان یک کالا معامله کرد. این جمله از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که پرفورمنس آرتیست‌ها این جنبش را به عنوان وسیله‌ای می‌دیدند (و می‌بینند) که هنرشان را مستقیماً به یک تریبون عمومی ببرند.

بنابراین فعالان این عرصه نیاز به گالری‌ها، سالن‌دارها، دلال‌های هنر، سرمایه گذاران و هر جنبه دیگری از سرمایه‌داری را از بین می‌بردند. همان‌طور که می‌بینید، معنی پرفورمنس در این دهه نوعی تفسیر اجتماعی از خلوص هنر بود.

از آغاز دهه 1980، پرفورمنس آرت به طور فزاینده‌ای فناوری‌های مولتی‌مدیا را در خود جای داده است. همان‌طور که مشخص است، گسترش فناوری‌های جدید دلیل این اتفاق بوده است.

از اولین اجراهایی که یک مولتی‌مدیا و پرفورمنس با هم تلفیق شدند، می‌توان به قطعات پرفورمنس یک موزیسین پاپ اشاره کرد که از ارائه‌های پاورپوینت مایکروسافت، به عنوان هسته اصلی اجرای خود استفاده می‌کرد. معنی پرفورمنس آرت به این فرم، «محل تلاقی فناوری و تخیل» است. به عبارت دیگر، هر اتفاق دیگری هم بیفتد، هیچ مرز قابل پیش‌بینی برای هنر پرفورمنس وجود ندارد.

ویژگی‌های پرفورمنس آرت

برای این که به معنی پرفورمنس، به عنوان آن‌چه که هست، نزدیک‌تر شویم، برخی ویژگی‌های پرفورمنس آرت را به اختصار بررسی می‌کنیم:

• پرفورمنس آرت زنده است.
• پرفورمنس آرت هیچ قانون یا دستورالعملی ندارد. پرفورمنس هنر است، چون هنرمند می‌گوید که هنر است. پرفورمنس یک هنر تجربی است.
• پرفورمنس آرت فروشی نیست، اما ممکن است بلیط‌فروشی داشته باشد یا حقوق تکثیر فیلم‌های آن فروخته شود.
• پرفورمنس آرت ممکن است شامل تلفیقی از نقاشی، مجسمه سازی، دیالوگ، شعر، موسیقی، رقص، اپرا، فیلم، اجراهای تلویزیونی، نورهای لیزر، حیوانات زنده و آتش باشد. به تعداد هنرمندانی که در این عرصه وجود دارد، معنی پرفورمنس متغیر است.
• پرفورمنس آرت یک جنبش هنری اصیل است. این جنبش عقبه‌ای طولانی دارد و در بسیاری از کالج‌ها و کارگاه‌های آموزشی، در درجات و سطوح مختلف، قابل آموزش است.
• دادائیسم، فوتوریسم، باهاوس و کالج Black Mountain همگی الهام بخش معنی پرفورمنس بودند و به هموار کردن مسیر این هنر نمایشی، کمک کردند.
• پرفورمنس آرت ارتباط تنگانگی با Conceptual Art (هنر مفهومی) دارد. Fluxus و Body Art دو نوع از پرفورمنس آرت هستند.
• پرفورمنس آرت ممکن است سرگرم کننده، جذاب، تکان‌دهنده یا هولناک باشد. مهم نیست کدام صفت در کنار معنی پرفورمنس قرار می‌گیرد، مهم این است که پرفورمنس‌ها به یاد ماندنی هستند.

عناصر یک اجرای پرفورمنس

تئاتر یک هنر پرفورمینگ است، و پرفورمنس نمایشی است که برای تماشاگر اجرا می‌شود. صحنه‌ای که می‌تواند پذیرای اجرای یک پرفورمنس باشد، از یک حیاط خلوت کوچک تا سالن‌های بزرگ برادوی متفاوت است.

به طور کلی، تمام تولیدات پرفورمنس آرت دارای عناصر مشترکی هستند. پرفورمر یا پرفورمرها، اجرای آن‌ها در فضا (معمولاً نوعی صحنه) و زمان (مدت محدود یا نامحدود اجرا) و فرآیند تولید و سازماندهی. این عناصر در بخش‌های جداگانه زیر بررسی می‌شوند.

پرفورمر

پرفورمر برای به تبیین معنی و ویژگی‌های یک پرفورمنس به نحو احسن، باید مهارت‌هایی داشته باشد. مهارت‌هایی که به کار او به عنوان یک پرفورمر مرتبط هاست.

کار پرفورمر در پنج حوزه اصلی جای می‌گیرد:

(1) نمایش مهارت‌های فیزیکی خاص، رقص و آواز و غیره. (2) نمایش مهارت‌های مایم‌وار که در آن حالات و فعالیت‌های فیزیکی شبیه‌سازی می‌شوند. (3) کاوش موقعیت‌های ساختگی در تخیل. (4) نمایش الگوهای رفتار انسانی که برای یک بازیگر طبیعی نیست. و (5) تعامل با دیگر پرفورمرها، کاراکترها و مخاطبان در حین اجرای موارد قبل.

ارتباط با مخاطب

در تئاتر غیر دراماتیک، پرفورمر عموماً حضور تماشاگر را تصدیق می‌کند و حتی ممکن است مستقیماً با او بازی کند. در تئاتر دراماتیک بازیگر ممکن است این کار را انجام بدهد یا ندهد. برای مثال، در کمدی‌های کهن یونانی، بازیگری که به جای نویسنده صحبت می‌کرد، ممکن بود تماشاگران را نادیده بگیرد، نصیحت کند یا به چالش بکشد.

در نقطه مقابل، بازیگر ناتورالیستیک طوری بازی می‌کند که انگار یک «دیوار چهارم» قسمت جلویی صحنه را می‌بندد. بین این دو نوع ارتباط، درجات و انواع مختلفی از ارتباط با تماشاگر قرار می‌گیرد.

پرفورمر به عنوان کاراکتر

جنبه دیگری از کار پرفورمر در (معمولاً) اجراهای دراماتیک، مربوط به نمایش کاراکترها، به عنوان شخصی و تیپ است. گرچه این کار در تئاترهای دراماتیک بسیار رایج است، اما بازی در نقش کاراکترهای مختلف، در پرفورمنس همیشه اتفاق نمی‌افتد و گاهاً معنی پرفورمنس را به سمت و سوی دیگری می‌برد.

فضا و زمان

تمایز بین بازیگر به عنوان پرفورمر و بازیگر با عنوان کاراکتر، با تمایز بین ماهیت کار او به عنوان  ارائه یا بازنمایی فضا و زمان، در اثر تئاتری یا پرفورمنس مطابقت دارد.

توهم مکان

در تولیدات دراماتیک، معمولاً اثر نمایشی حاوی یک جغرافیای خاص است. برای مثال در صحنه اول شب دوازدهم اثر شکسپیر، یکی از شخصیت‌ها می‌پرسد: «دوستان، این چه کشوری است؟» و به او پاسخ داده می‌شود: «اینجا ایلیریا است. خانوم». اما در معنی پرفورمنس، توهم مکان به این سادگی صورت نمی‌پذیرد و نیاز به ارتباط مستمر و مؤثر پرفورمر، با فضای خالی و پر اطراف خود دارد. گاهی اوقات هم دکور و اکسسوار، به این اتفاق کمک می‌کند.

منابع: Britannica ، Study ، Thoughtco ، Nytheaternow

گردآوری و ترجمه: مهدی یوسفی‌مهر

اکتو پلتفرم جامع فعالان تئاتر و سینما