در جستجوی بازیگر مورد علاقه

شاید عمده پرسش های متداول و تفریحاتی بین عموم مردم از یکدیگر یا برنامه های تلویزیونی و یا حتی کسانی که عضوی از خانواده‌ی تئاتر و سینما هستند این باشد که بازیگر مورد علاقه ات کیست؟ اگر از پاسخ دادن طفره بروی باز هم آنقدر این پرسش را تکرار میکنند تا جوابی بشنوند.

درواقع آنها در  سوال بازیگر مورد علاقه به دنبال کشف حقیقتی هستند مبنی بر اینکه بلاخره کدام بازیگر بهترین است. اما وقتش رسیده این را بدانند که چنین حقیقتی نه هرگز وجود داشته و نه هرگز به وجود میاید.

اقیانوس علم و هنر بهترینِ بهترین‌ها نداشته ، ندارد و نخواهد داشت. اما امروز بر آن هستیم که کمی متفاوت تر و از زاویه‌ی ناشناخته تری این مساله بازیگر مورد علاقه را بررسی کنیم. اینبار برای یکبار هم که شده قصد داریم میخی بکوبیم بر تفاوت بازیگری و سایر واژگان اعم از سلبریتی و پرسونال برندینگ و غیره.

با ما همراه باشید…

بازیگر را چگونه بشناسیم؟

اگر فردی با شمایل عادی مانند خودمان و خودتان روی صحنه تئاتر، روی پرده‌ی سینما ،در قاب تلویزیون، صدایش در رادیو و بازی دادنِ عروسک را از او دیدید و شنیدید حتی اگر با او برای اولین بار است که  برخورد کرده اید بدانید که یک بازیگر است.

ما در زندگی بازی میکنیم، فرم بدنمان در ۲۴ساعت و در مواجهه با افراد مختلف مدام تغییر میکند، لحنمان پشت تلفن، ادبیاتمان در پیام‌های کوتاه، نشستن ها و برخواستن‌هایمان در موقعیت‌های گوناگون، همه و همه بازی است.

چه بسیار لحظه هایی بوده که با بازیگری ماهرانه سعی در مخفی کردن چیزی داشتیم ولی هرچه بیشتر مخفی کردیم بیشتر آن را فاش کردیم. چه بسیار لحظاتی وجود دارد که در پاسخِ یک جمله ای که میپرسد: حالت چطوره؟! ما پاسخ دادیم: خوبم. و چه کسی میداند در ‌پَس هریک از این پاسخ ها (خوبم) ،چه حس و چه افکاری نهفته. بازیگر زندگی خود ما هستیم و بازیگر نمایشی بازتاب مجازی ِ ما.

پیتر بروک تئوریسین، کارگردان تئاتر و سینمای شهیرِ بریتانیایی کتابی با عنوان جالبی دارد: “رازی در میان نیست”  او در این کتاب مطلب قابل توجهی را برای بازیگر شرح میدهد که عیناً آن را نقل میکنم: ( اگر کلمه ای بسیار معمولی در بازی بنظر میرسد در واقع اینطور نیست، بلکه در درونش و در سکوتِ پیش و پسش پیچیدگیِ ناگفته‌ی نیروهایی موج میزند که میان شخصیت ها جاریست.)

با این تفاسیر بسیار امید دارم که چگونگی شناخت بازیگر را توضیح داده ام. اما حال باید وارد فاز بعدی شویم و کنکاش کنیم که آیا چهره های شناخته شده چقدر بازیگر هستند.

چهره های شناخته شده چه کسانی هستند؟

چهره ی شناخته شده میتواند بازیگر باشد و حتی بازیگر مورد علاقه ما باشد ،اما بازیگر همیشه یک چهره ی شناخته شده نیست. بسیار بوده که چهره های شناخته شده‌ی بازیگری ، به کل از دنیای بازیگری فاصله داشتند.

اما ما برای سهولت چهره های شناخته شده را دسته بندی میکنیم تا کمی مسلط تر به بازیگری بپردازیم و بهتر بازیگر مورد علاقه مان را بشناسیم.

۱- بازیگر سوپر استار:

سوپر استار فرد ثروتمند و بسیار معروفیست. به نقطه ای از شهرت در دنیای هنر نمایشی رسیده که شاید تا پایان عمر بی‌نیاز بماند.

اینجانب در یکی از مصاحبه های رضا کیانیان نظر وی در رابطه با استار را شنیدم و سعی میکنم نقل به مضمون ولی کاملا وفادارانه آن را نقل کنم: ( استار یا ستاره ،قدرت درخشانیست ناپایدار. ستاره همیشگی نیست عمری دارد و مدام در حال چشمک زدن است. ستاره‌ی سینما هم چنین شاخصه ای دارد. مدتی هست، و مدت طولانی‌تری نیست.)

۲- مانکن ها و ویترینی ها:

این دسته عضوی از اعضای بازیگری به شمار نمیروند زیرا وارد مقوله‌ی غیر هنری و صنعتی شده اند. گرچه اشتباه نکنید! و همچنین این را به منزله‌ی توهین قلمداد نکنید. بخش صنعتی و تجارت و بیزینس در تمام ابعاد زندگی بشر وجود دارد. اما چیزی که من قصد گفتن آن را دارم این است که این اشخاص را در دسته بندی بازیگران نمی‌آوریم. چه بسا که در بیزینس بسیار موفق هستند. مخاطب چنین افرادی صدالبته مشتری‌های آنان هستند. درواقع به سینما میروند تا او را ببینند و نه چیز دیگر.

۳- مشاهیر غیر هنری:

که این دسته شامل ورزشکاران، پزشکان، مجریان تلویزیونی، خوانندگان و غیره هستند. گاهی سینمای صنعتی از این دسته برای تجارت استفاده کرده و گاهی نیز از اهالی سینما می‌شوند و شغل قبلی را رها میکنند. اما اغلب آنان برازنده‌ی واژه‌ی بازیگر نبوده و تنها مانند پارامتر دوم از آنها استفاده میشود.

۴- نابازیگر ها:

این دسته در گونه ای خاص از سینما یا تئاتر ممکن است مورد استفاده قرار گیرد اما نکته‌ی مهم اینجاست که نباید بازیگری که شهرت عمومی ندارد را با نابازیگر اشتباه گرفت. نابازیگر بنا به مصلحت کارگردان خودش را بازی میکند و از خودش برون نیامده و بازیگری را تجربه نمیکند. او تنها به این قصد جلوی دوربین یا روی صحنه رفته که همان چیزی که هست را نمایش دهد.

۵- سلبریتی ها:

این واژه‌ی نوین شامل هر ۴دسته‌ی بالا میتواند باشد و همچنین شامل بی‌شمار انسان دیگر. فقط کافیست سری به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بزنیم تا سلبریتی‌های زیادی را رویت کنیم. اما سلبریتی غالبا هیچ نشانی از هیچ چیز ندارد. هرچه ارزش پایین‌تر بیاید و معروفیت افزایش سلبریتی معنای جدی تری به خود میگیرد. دامنه‌ی سلبریتی ها از احمق ترین، تا مشهورترین تا پولدارترین تا فقیرترین حالت ممکن را در بر میگیرد.

آیا هیچکدام از دسته‌های فوق نمیتوانند بازیگر باشند؟

هیچ چیز را نمیشود صد در صد گفت به طور مثال ساموئل خاچیکیان در اثارش از “رضا بیک ایمان‌وردی” استفاده کرده و یا حتی در فیلم “ ببر مازندران “ امامعلی حبیبی کشتی‌گیر پر افتخار ایرانی جلوی دوربینش رفته.

اما اگر میخواهیم در رابطه با بازیگری صحبت کنیم. باید صادقانه بگوییم، مادامی که افراد، در دسته های ذکر شده‌ی فوق قرار میگیرند، نمیتوان نام بازیگر بر آنها نهاد. حال حتی اگر در اثری از اورسون ولز هم همکاری کنند باز تاثیری در اصل موضوع نخواهد داشت.

سنجش بازیگر بر چه مبناست؟

در باب بازیگر خوب و بازیگر بد بودن در مطلبی جداگانه سخن گفته‌ایم و علمی‌تر این مهم را شکافتیم. ولی به طور کلی سه دسته تقسیم‌بندی گره زیادی از ما باز میکند.

۱- بازیگران آماتور رو به پیشرفت:

که از عنوان آن مشخص است که با چه دسته‌‌ای رو به رو هستیم. اما نکته ای که باید خوب به آن توجه کنند توقعی است که از بازیگری دارند. که اگر به نیتی غیر از بازیگری عمل کنند نتیجه‌ی آن ظهور یک بازیگر نخواهد شد.

۲- بازیگران حرفه‌ای اما با سطحی یکنواخت:

این دسته بازیگران به لحاظ ورود به دنیای حرفه‌ای و تجربه‌ی بازیگری به درجه‌ی قابل قبولی دست پیدا کرده اند اما هیچگونه جهش و پیشرفت و غیرمنتظرگی در دنیای بازیگریشان رخ نداده و همواره یک خط را دنبال کرده و در حرکت هستند.

۳- بازیگران فوق حرفه ای:

این دسته دقیقا گروهی هستند که ما در 10 مثالی که میزنیم از آنها یاد خواهیم کرد. چه بسا در هنرهای نمایشی ایران چنین پدیده هایی داشته و داریم که خاطر نشان خواهم کرد. این گروه مرزهای عجیب بازیگری را جا به جا کرده و بسیار پا فراتر از یک بازیگر حرفه ای گذاشته اند.

بازیگریِ نمایش عروسکی:

بازی در نمایش عروسکی، اجرای برنامه‌ی عروسکی تلویزیونی، و تمام مشتقات آن بر خلاف باور عمومی، همه و همه بر عهده‌ی بازی‌دهنده‌ی عروسک است. بازی دهنده‌ی عروسک مهارت یک بازیگر را به صورت انتقالی وارد یک عروسک کرده و آن را بازی میدهد. اما الگویش همچنان بر نظریات بازیگری استوار است.

بازی دهندگی عروسک به چند شیوه‌ی متداول زیر ارائه میشود:

۱- تاپ تیبل:

عروسک تئاتری که افراد روی صحنه آن را بازی می‌دهند. این شیوه در سینما نیز کاربرد داشته و به وسیله‌ی پرده‌ی کروماکی گاهاً بازی دهنده از تصویر حذف شده و مخاطب تنها بازیِ عروسک را تماشا میکند. در فرمهای دیگر نظیر استاپ موشن نیز از تاپ تیبل میتوان بهره گرفت. شیوه‌ی دیگری برای تاپ تیبل، تئاتر بون‌راکو‌ی ژاپن است که معروف ترین تئاتر عروسکی به شیوه‌ی تاپ تیبل محسوب میشود.

۲- ماریونِت:

شیوه ی تئاتر عروسکی نخی به نام ماریونت شناخته میشود که در آن عر‌سک‌گردان نحوه‌ی ارائه‌ی نقش را با کنترل نخ از زاویه‌ی بالا بر عهده دارد. در خیمه شب بازی ایرانی نیز شیوه‌ی بازی دهندگی عروسک اینچنین است.

۳- پاپت تلویزیونی:

عروسک هایی که فضای خالی برای ورود دست به داخل عروسک در آن تعبیه شده و عموما دست تا آرنج داخل آن میرود.

در این شیوه کنترل و تسلط عروسک‌گردان بسیار بالاتر است و اغلب توسط دو میله‌ی نازک که به آن باتوم میگویند حرکت دست‌های عروسک با دستِ دیگرِ بازیگر کنترل میشود. از این شیوه در سینما نیز به کرات استفاده شده. ماپت‌های جیمی هندسون و معروف ترین عروسکش قورباغه‌ی کرمیت جزو شاهکار‌های این شاخه از بازی‌دهندگی عروسک است.

در ایران نیز مجموعه‌ی کلاه‌ قرمزی و باقی عروسک‌های تلویزیونی جزو این دسته از بازی‌دهندگی عروسکی است.

بازیگری نمایش های رادیویی:

رادیو به عنوان رسانه ی پر طرفداری در دهه های ۳۰ و ۴۰ زبان‌زد خاص و عام بود. ارائه‌ی نمایش صوتی به جای نمایش دیداری از کارکردهای تئاتر رادیویی است که تمامی فضا های دیداری به زبان صوت در ذهن مخاطب ساخته میشود.

در بازیگری رادیویی علاوه بر تسلط به کلام مهارت‌های دیگری نیز وجود دارد که بازیگر آن را می‌آموزد. ایجاد فاصله، مالکیت میکروفون، واکنش هایش با آمبیانس از جمله فنون این شاخه از بازیگریست. گرچه باز هم اصول اولیه‌ی بازیگری و متد های ارائه‌ی نقش همچنان برای بازیگری در رادیو نیز یکسان است.

آنچه بررسی میشود چیست؟

با توجه به مطالبی که نوشته شد قصد و نیت ما تنها به معرفی شخص بازیگر و اینکه چه کسی بازیگر مورد علاقه ما است بسنده نشده، بلکه هدف معرفیِ چندی از نقش‌های دشوار سینمای ایران و در ادامه توصیه‌ی تماشای بازیِ آن بازیگران است.

باز هم واضح است که به غیر از ایفای نقش‌هایی که ذکر میشود بی‌شمار بازی درخشان دیگر وجود داشته و دارد اما مقصود ما یک بررسی الگویی و نسبتا موجز است که اتفاقا با جستجو در بین بازیگرانی که کمتر به آنها توجه شده مثال زده میشود.

همچنین در این معرفی سعی شده از بازیگرانی که در شاخه هایی اعم از عروسکی یا رادیویی و یا سریال های تلویزیونی ایفای نقش داشتند نیز معرفی شده و نکات پر اهمیت آن بررسی شود. تا باشد که دقت بینندگان برای تماشای بازیگران سمت و سوی تخصصی تری بگیرد.

نویسنده: محمدرضا روشن‌روان

اکتو آکادمی جامع فعالان تئاتر و سینما