آموزش کنترل استرس در بازیگری

مقدمه

در مقاله پیش رو قصد داریم به « استرس در بازیگری » که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنرجویان بازیگری و گاهی حتی افرادی با تجربه‌ی اجرا و بازیگری است بپردازیم. استرس نه تنها در حوزه اجرا و بازیگری بلکه در تمام مشاغل هنری و حتی غیرهنری احساس می‌شود اما میزان درگیری اجراگر با استرس بسته به اینکه تا چه اندازه با مخاطب در ارتباط است متفاوت است. با ما همراه باشید تا در ادامه به مقوله‌ی استرس در بازیگری مفصلا بپردازیم و راهکارهای موثر برای کنترل کردن و به حداقل رساندن آن را مرور کنیم.

چرا استرس داریم؟

بگذارید در ابتدای کلام با یک جمله خیالتان را راحت کنم. “استرس در بازیگری کاملا طبیعی” است. مخصوصا اگر تجربه کمی دارید و به‌تازگی وارد این عرصه شده‌اید. استرس اجرای زنده همیشه بیشتر از حالت ضبط شده است و ارتباط مستقیم بازیگر با تماشاگر در تئاتر استرس بیشتری دارد تا بازیگری در مقابل دوربین و همه‌ی این‌ها بخاطر حضور تماشاگر است.

لحظه رویارویی بازیگر با تماشاگر همیشه پراز هیجان و دلهره‌آور است اما نباید آن را بد بدانید، این خاصیت اجرای زنده و پرشور است. داشتن کمی استرس و هیجان حتی لازم هم هست و به آمادگی شما کمک هم می‌کند. من بسیار شنیده‌ام که باتجربه‌ترین بازیگران هم قبل از ظاهر شدن روی صحنه اضطراب کمی دارند و برایشان همیشه این رویارویی با مخاطب تازگی دارد، گاهی حتی با هوشمندی از استرسی که دارند در جهت نقش‌آفرینی بهتر کمک می‌گیرند.

برخی دیگر به محض ورود به صحنه استرس‌شان از بین می‌رود و با فضا و موقعیت مورد نظر یکی می‌شوند.(خود من) این خاصیت تئاتر و اجرای زنده است وجای نگرانی نیست، اما داستان استرس در بازیگری زمانی به مرحله بحرانی می‌رسد که مقدار آن بیشتر از حد طبیعی باشد و شما نتوانید به راحتی آن را کنترل کنید و استرس کنترل حرکات و صحبت کردن شما را به دست بگیرد و مخاطب را متوجه عدم کنترل شما بر روی صحنه کند.

در این حالت است که باید فکری کرد چون بیش از حد مجازبودن استرس در بازیگری باعث می‌شود، نقش‌آفرینی شما ضعیف شود و به بیانی دیگر گند بزنید. احتمالا پشت صحنه همه با تعجب سرتان داد میزنند که حواست کجا بود چرا صدایت می‌لرزید چرا یادت رفت لیوان را برداری و چراهای دیگر و این‌ مسائل در ادامه شما را گیج هم خواهد کرد که احتمالا تنها دلیلی که برای عملکردتان دارید این است که «دست خودم نیست».

اما حقیقت این است که می‌تواند دست خودتان باشد، بیایید با هم عملکردتان را قبل از ورود به صحنه تصور کنیم.

آیا قبل از ورود به صحنه تا ثانیه‌های آخر در حال صحبت کردن یا فکر کردن به مسائل بیرون از داستان هستید؟
آیا قبل از ورود به صحنه بدنتان ریلکسیشن نداشته و به آرامش نرسیده؟
آیا تمرینات بدنی و گرم کردن بدن قبل از ورود به صحنه به طور کامل انجام نشده؟
آیا خیالتان ازاینکه تسلط کامل بر روی دیالوگ‌ها ندارید در عذاب است؟
آیا با ذهنی آشفته و درگیر قبض آب و برق، قیمت دلار و غیره و غیره روی صحنه حاضر می‌شوید؟

با وجود تمام این‌ها انتظار دارید استرس در بازیگری را تجربه نکنید؟

داشتن یکی از موارد بالا کافیست تا حواستان پرت شود و به درستی نقشتان را ایفا نکنید، اولین اشتباه شما (تپق زدن، یا سکندری خوردن) دومینوی اشتباه را شروع می‌کند، و شما قادر نخواهید بود زنجیره را قطع کنید.

احتمالا خواندن همین مطالب مضطربتان کرده است اما خیالتان تخت چون در ادامه قصد داریم راهکارهای عملی و مفید را مرور کنیم.

راهکاره‌های کنترل استرس در بازیگری

شما نقشی در یک نمایش یا فیلم را برعهده دارید. همیشه نقش‌آفرینی در تئاتر از این جهت که چیزی به اسم” کات دوباره می‌گیریم” وجود ندارد، سخت‌تر است. بنابراین تمرکز ما کنترل استرس در بازیگری برای تئاتر است اما راهکارهای ارائه شده در بازیگری در مقابل دوربین و حتی اجرا به عنوان مجری، سخنرانی‌ها و کنفرانس‌ها و حتی صحبت در جمع خانواده و دوستان کاربرد دارد.

1. اعتماد به نفس داشته باشید

اولین و مهم‌ترین مبحث داشتن اعتماد به نفس و عزت نفس است، به خودتان حق اشتباه کردن بدهید و بعد از یک اشتباه کوچک خودتان را به رگبار سرزنش کردن نبندید. همه اشتباه می‌کنند و شما استثنا نیستید. اگر فکر می‌کنید با گفتن یک جمله این مسئله درست بشو نیست با یک تراپیست صحبت کنید و در جهت رشد و بهبود شخصیتتان قدم بردارید تا بیشتر خودتان را دوست داشته باشید و اعتماد خودتان را جلب کنید چون بهرحال هرچقدر هم که فکر کنید خفن هستید اگر خودتان را دوست نداشته باشید و نقاط ضعفتان را نشناسید، نمی‌توانید رشد کنید.

2. برای کنترل استرس در بازیگری تمرین تنفس کنید

تمرینات تنفس اولین آموزه‌هایی هستند که در کلاس‌های بازیگری و کتاب‌های مربوط به این حوزه آموزش داده می‌شوند اما اکثرا بعد از یاد گرفتن به امان خدا رها می‌شوند. به امان خدا رهایشان نکنید! تمرین تنفس برای بهتر نفس کشیدن است. اگر بتوانید کنترل تنفستان را در دست بگیرید همه چیز همانطور پیش می‌رود که شما می‌خواهید. تنفس عمیق و صحیح استرس شما را کنترل می‌کند و باعث افزایش تمرکز شما می‌شود. روزی ربع ساعت تمرین تنفس کنید به جایی برنمی‌خورد!!

3. مدیتیشن کنید

یکی از بهترین‌ها برای کنترل استرس در بازیگری مدیتیشن است. این راهکار انواع مختلفی دارد که موردی که من توصیه می‌کنم دادن آگاهی به تمام اعضای بدن است. در مکان آرامی دراز بکشید، چشمانتان را ببندید، اجازه ندهید فکری بیش از 20 ثانیه ذهنتان را اشغال کند و حواستان را به اعضای بدنتان بدهید. از نوک انگشتان پاها شروع کنید و انقباضات آن ناحیه را رها کنید، همینطور بالا و بالاتر بیایید و عضلاتتان را به رهایی و آزادی برسانید، نفس‌های عمیق بکشید و اجازه ندهید فکری آزرده خاطرتان کند. چند بار در هفته اینکار را انجام دهید. این راهکار را شخصا تضمین می‌کنم.

4. تمرینات بدن و بیان انجام دهید

تمرینات درست و اصولی بیان باعث آزادسازی انرژی نهفته‌ی شما می‌شود و بخش زیادی از استرس شما را تخلیه می کند. علاوه براین ادای درست کلمات و جملات و تسلط شما بر گفتن دیالوگ بخش زیادی از استرس شما را دود می‌کند و به هوا میبرد. تمرینات بدنی مخصوص بازیگری فقط برای کلاس‌های بازیگری نیست، قبل از هراجرا باید بدنتان را اکتیو و در حداکثر آمادگی نگه دارید.

5. بر تمام کنش‌های صحنه و گفتگوها تسلط داشته باشید

طبیعی است که هرچقدر شما خیالتان از اتفاقاتی که برروی صحنه می‌افتند راحت تر باشد و زمان ورود و خروجتان را دقیق بدانید و از بابت دیالوگ‌هایتان هیچ دل‌نگرانی نداشته باشید مقوله استرس در بازیگری را هم کمتر تجربه می‌کنید.

6. در اشتباه اولتان فریز نشوید

تصور کنید که بر دیالوگ‌هایتان بدون هیچ ابهامی تسلط دارید و آنقدر تمرین کرده اید که به‌جای تک تک بازیگران هم می‌توانید بازی کنید و دیالوگ بگوید اما باوجود تمام این نقاط مثبت یک آن در حین اجرا حواستان پرت می‌شود(چون انسانید و انسان حواسش پرت می‌شود) و گفتن دیالوگ یا حتی کنشی را فراموش می‌کنید.

ارتکاب اولین اشتباه چندان مهم نیست اما رد نشدن از آن و بدست نیاوردن دوباره‌ی تمرکز و سرزنش کردن روانی خودتان از گناهان کبیره است چون دومینوی اشتباهات را فعال می‌کند و سوتی است که پشت سوتی گریبانتان را می‌گیرید. بنابراین بعد از اولین اشتباه اگر فراموشی یک دیالوگ مهم یا تپق زدن بود برگردید و آن را اصلاح کنید اما اگر فراموشیتان در روند داستان خللی وارد نمی‌کند رهایش کنید و حواستان را جمع باقی داستان کنید، انگار که اصلا اشتباه نکردید. (مخاطب تا وقتی شما به او نشان ندهید، فراموشی شما را متوجه نمیشود)

نکته مهم: گاهی ممکن است در بروز اشتباه شما عملکرد درست را داشته باشید اما بازیگر دیگربخاطر اشتباه شما حواسش پرت شود و تمرکزش را از دست بدهد. در چنین مواقعی لازم است که قبل از اجرا امکان بروز اشتباه را باهم هماهنگ کنید، آن را بدیهی بدانید و باهم متحد باشید. نه اینکه بخاطر یک اشتباه دیگران شما را گناهکار عالم بداند و یا شما بخاطر حواس‌پرتی آنی بازیگر مقابلتان او را مسئول بازی نچسب خودتان کنید در حالیکه می‌توانستید آن را نادیده بگیرید و ضایع بازی در نیاورید.(باهم دوست باشید)

7. تجربه کنید

اگر هنرجوی بازیگری هستید منتظر یک نقش در یک تئاتر یا فیلم درجه یک نباشید تا پدیده بودن خودتان را به جهانیان نشان دهید شاید هم بعد از 30 سال انتظار کشیدن شانس به شما رو کند و نقش دهن پرکنی نصیبتان شود اما به محض شروع کار متوجه شوید که چقدر آماده نیستید و چقدر استرس دارید.

از جمع خانواده و دوستانتان شروع کنید. برایشان نقش کوتاهی بازی کنید تا عملکرد خودتان را در حضور مخاطب بسنجید. (وگرنه همه در تنهایی از نظر خودمان سوپراستاریم).
از کنفرانس‌های کلاسی‌تان طفره نروید و هرچه بیشتر خودتان را در مقابل جمع قراردهید.
با دوستان هنرمند خودتان نمایشی را کلید بزنید.
تجربه‌های کوچک و شگفت‌انگیز را غنیمت بدانید، همین تجربیات هستند که بازی شما را بهبود می‌بخشند و انگیزه‌ی ادامه دادن شما می‌شوند. ممکن است در شروع کار استرس زیادی داشته باشید اما به مرور با چشم خودتان کم و کمتر شدن آن را شاهد خواهید بود.

8. صادق باشید

آدمهای راستگو اساسا نه ترسی دارند نه استرسی. لازمه‌ی یک بازیگر یا آرتیست حرفه‌ای بودن داشتن صداقت در کار کردن و به حداقل رساندن تظاهر کردن است. خود عمل تظاهر کردن یا دروغین بودم همراه با استرس و ترس خواهد بود چراکه فرد متظاهر و دروغگو استرس برملا شدن دارد. ” نکند مخاطب بفهمد ادای گریه کردن یا… را درآوردم و به من بخندد؟!” همین افکار خود باعث از بین رفتن تمرکز و بروز استرس در بازیگری می‌شوند. پس صادقانه عمل کنید و به چیز دیگری فکر نکنید.

نتیجه گیری

راهکارهای زیادی برای کنترل استرس در بازیگری وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید که من در بالا تعدادی از مهم‌ترین آنها را آوردم. اگر دقت کنید بیشتر راهکارها مربوط به بیرون از صحنه و قبل از ورود به صحنه است. کارهایی که شما باید با استمرار در تمرین آنها خودتان را بسازید. بازیگری کار یک روز و یک شب نیست و برای کنترل استرس در بازیگری هم هنوز قرصی کشف نشده است. همه‌چیز بستگی به خودتان و میزان علاقه و عشقتان به بهترین بودن در این حرفه دارد.

نویسنده: مهرسا پروانه

اکتو پلتفرم جامع فعالان تئاتر و سینما