سینمای وودی آلن : تجربه‌گرای بزرگ سینما

وودی آلن با نام اصلی آلن استوارت کونیگزبرگ و نام قانونی هیوود آلن (زاده 1 دسامبر 1935 در بروکلین، نیویورک، ایالات متحده آمریکا)، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، بازیگر، کمدین، نمایشنامه‌نویس و مؤلف آمریکایی است که بیشتر به خاطر طنز تلخ فیلم‌هایش شناخته شده است. سینمای وودی آلن معمولاً از تلفیقی از سبک‌های پارودی، اسلپ استیک و ابسورد است، اما در بین فیلم‌های او درام‌های جدی و سنگین نیز به چشم می‌خورد. درام‌هایی با مضامین تیره و تاریک که یادآور آثار اینگرید برگمان، کارگردان سوئدی هستند.

سینمای وودی آلن بیش از هر شخص دیگری از اینگرید برگمان تأثیر گرفته است. وودی آلن همچنین به عنوان کارگردانی دلسوز برای زنان نیز شناخته می‌شد و شخصیت‌های قوی و مشخصی برای آن‌ها می‌نوشت. در اواخر دهه 1970، او به عنوان یکی از موفق‌ترین فیلمسازان جهان شناخته شد، اما عدم یکنواختی بین فیلم‌های بعدی و اتهامات سوء استفاده جنسی، به شهرت او آسیب زد.

فیلم‌های برتر سینمای وودی آلن

در این لیست، 10 فیلم برتر سینمای وودی آلن بر اساس آرای مردمی در IMDB و دیگر سایت‌های رتبه‌بندی فیلم عنوان شده است. این فیلم‌ها که بیشترشان هیچ شباهتی با یکدیگر ندارند، بخش مهمی از تاریخ سینمای تجربی هالیوود را تشکیل می‌دهند.

10 – در خواب فرورفته (Sleeper)

وودی آلن یک شوخی‌نویس تمام عیار است. او در Sleeper با استفاده از اسلپ استیک و شوخی‌های بصری به باستر کیتون و تیمش ادای احترام کرد. پوست موز غول پیکر، مواد کیک در حال رشد و غلتکی که بینی رئیس جمهور را می‌فشارد، همه ایده‌های خارق‌العاده‌ای هستند که تا مدت‌ها در ذهن باقی می‌مانند.

9- نیمه شب در پاریس (Midnight in Paris)

یک طرح فوق‌العاده خیالی، مقدار زیادی طنز درونی هوشمندانه، بازیگرانی که با موفقیت در نقش‌هایی بسیار دور از خود به بازی گرفته شده‌اند و فیلمبرداری درخشان همه با هم باعث تولید فیلمی سرگرم‌کننده شده‌اند.

8- خاطرات گرد و غبار (Stardust Memories)

این اثر پرطرفدار، در زمان اکران خود مورد نفرت منتقدان قرار گرفت اما وودی آلن را در اوج نگه داشت. خاطرات گرد و غبار مانند «سلبریتی»، دیدگاه سینمای وودی آلن درباره ستایش عجیب مردم از افراد مشهور را نشان می‌دهد.

7- عشق و مرگ (Love and Death)

یکی از اولین‌‌ها و خنده‌دارترین فیلم‌های وودی آلن است که دایان کیتون در آن بهترین اجرای کمدی خود را به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد که وودی آلن زمانی می‌توانسته تا چه حد با برگمان و داستایوفسکی شوخی کند. پنج دقیقه اول این فیلم، شامل برخی از خنده‌دارترین چیزهایی است که تا به حال او نوشته است.

6- پول را بردار و فرار کن (Take the Money and Run)

این فیلم یکی از اولین فیلم‌های کمدی سینمای وودی آلن است که به شیوه شبه‌مستند ساخته شده است. پول را بردار و فرار کن داستان یک سارق دست و پا چلفتی به نام ویرژیل و با بازی خود وودی آلن است که نقشه‌هایش برای دزدی مدام نقش بر آب می‌شود و به زندان می‌افتد. این فیلم درباره تلاش‌های ویرژیل برای فرار از زندان و روابط خانوادگی او با همسر و پسرش است.

5- برادوی دنی رز (Broadway Danny Rose)

در سینمای وودی آلن، هیچ چیز بهتر از زوج وودی آلن و میا فارو در کنار یکدیگر نیست. این فیلم یک کمدی سیاه و سفید آمریکایی است. در آغاز این فیلم کمدین‌هایی دور یک میز نشسته‌اند و داستان‌های دنی رز را رد و بدل می‌کنند و سپس به بهترین داستان او می‌رسند.

وودی آلن در این فیلم‌ یکی از عجیب‌ترین شخصیت پردازی‌های تاریخ سینما را انجام داده است.

4- هانا و خواهرانش (Hannah and Her Sisters)

هانا و خواهرانش، یک نیویورک رمانتیک را به تصویر می‌کشند. نیویورکی که دیگر وجود ندارد، نیویورکی که هنوز اینقدر پرهیاهو و شلوغ نشده است. سه خواهر این فیلم، حقیقتاً دوست‌داشتنی‌ترین شخصیت‌های زن سینمای وودی آلن هستند. آن‌ها اشتباه می‌کنند، اما به خاطر آن همدیگر را مورد قضاوت قرار نمی‌دهند. انتخاب بازیگران این فیلم بی‌نقص بوده است و این بهترین نقشی است که وودی آلن(در کنار آلوی سینگر) تا به حال برای خودش نوشته است. همه چیز در این فیلم نقاشی‌شده، دقیق و عاقلانه طراحی شده است. هانا و خواهرانش رنگ و بویی پاییزی دارد و در دو ساعت، آخرین نفس نیویورک رومانتیک، هنری و پر جنب و جوش را به تصویر می‌کشد. این همچنین آخرین فیلمی است که تلخی کارهای بعدی‌اش را ندارد.

3- جنایت و جنحه (Crimes and Misdemeanours)

تمام عادات گذشته سینمای وودی آلن توسط او در این فیلم کنار گذاشته می‌شوند تا اثری با 3 نامزدی جایزه اسکار خلق شود. این فیلم بیشتر از هر چیز درباره شانس است و این که ما کنترل چندانی بر وقایع زندگی‌مان نداریم. وودی آلن در این فیلم پرتنش و اخلاق‌گرایانه، به شخصیت دوگانه انسان‌ها اشاره می‌کند. شخصیت دوگانه‌ای که می‌توان به بسیاری از سیاستمداران و جنایتکاران بزرگ تاریخ نسبت داد. افرادی که از قدرت و احترامی که دارند، برای سرپوش گذاشتن بر جنایت‌هایشان استفاده می‌کنند. این اثر یک شاهکار آرام است. به طوری که باعث می‌شود بیشتر آثار دیگر او در مقایسه با این فیلم سطحی به نظر برسند.

2- آنی هال (Annie Hall)

آنی هال تعادل کاملی بین فیلم‌های اولیه ساختارشکن و آثار درون‌گرایانه‌تر وودی آلن در دهه 80 است، که مضامینی جدی‌تر ولی همچنان کمدی را مطرح می‌کند. این فیلم به عنوان یکی از بهترین آثار سینمای وودی آلن، در سال 1977 موفق به دریافت چهار جایزه اسکار از جمله اسکار بهترین فیلم شد.

داستان آنی هال مربوط به زندگی الوی سینگر (با بازی وودی آلن) است که به عنوان یک بازیگر کمدی و شومن، روزگار می‌گذارند. الوی در تلاش است بفهمد که چرا رابطه‌اش با دختری به نام آنی هال (که یک خواننده است) یک سال پیش قطع شده است. این دو از طریق یک دوست مشترک با هم آشنا شده‌اند اما مشکلات عصبی و غیره باعث قطع ارتباط آن‌ها شده است. الوی تا پایان فیلم موفق نمی‌شود که آنی را به رابطه‌اش برگرداند و در نهایت هر کدام با شخص دیگری وارد رابطه می‌شوند.

1- منهتن (Annie Hall)

در میان فیلم‌های پرتعداد سینمای وودی آلن، منهتن هم به عنوان اثری برای ابراز عشق به یک شهر و هم به عنوان یک خودنگاره شخصی، شگفت‌‌انگیز ست. می‌توان به این فیلم هم به عنوان یک تراژدی با طنز ملایم و هم به عنوان یک تراژدی تیره و تار نگاه کرد. این کمدی غم‌انگیز در میان تمام آثار وودی آلن، نزدیک‌ترین نقطه نظر او درباره خودش است.

منهتن به عنوان فیلمی خنده‌دار، زیرکانه و رمانتیک دربرگیرنده تمام ویژگی‌های سینمای وودی آلن یا هر سینما دیگری با این خصوصیت‌ها است. فیلمبرداری سیاه و سفید این فیلم واقعاً زیبایی آن را چند برابر کرده است و ترکیب قطعه موسیقی Rhapsody In Blue و آتش‌بازی با هم، یکی از خیره‌کننده‌ترین و بزرگترین آغازهای یک فیلم در تاریخ سینما است. البته طبیعی بود که وودی آلن به این فیلم به چشم یک شکست نگاه می‌کرد و این باعث می‌شد بیشتر حس کنیم که منهتن یک اثر بی‌نقص است!

بازیگری در سینمای وودی آلن

از دهه 70 گرفته تا به الان، ستارگان بزرگی در سینمای وودی آلن ایفای نقش کرده‌اند. از دایان کیتون و ماریل همینگوی گرفته تا کیت بلانشت، کریستین استوارت، پنه‌لوپه کروز، شان پن، جودی دیویس، آدرین برودی، سامانتا مورتون، میا فارو، جف دانیلز، کوری استول و اما استون. برخی از این بازیگران بهتر از دیگران عمل کردند ولی با وجود همه حرف و حدیث‌ها، این بازیگران بودند که به بازی کردن در فیلم‌های وودی آلن نیاز داشتند، نه بالعکس. چرا که تا سال 2012، 15 بازیگر مختلف برای بازی در فیلم‌های او نامزد جایزه اسکار شدند.

از آن‌جایی که وودی آلن سینماگری کاملاً مؤلف بود و فیلمنامه آثارش را خود می‌نوشت، همواره جا برای خلاقیت و بداهه‌پردازی بازیگرانش در فیلمنامه نگه می‌داشت. هنوز هم همینطور است! اما این به این معنی نیست که بازیگران مجاز به انجام هر کاری در هر جایی از فیلم هستند. چرا که کارگردانی و دکوپاژ پیچیده‌ای که وودی آلن استفاده می‌کند، باعث می‌شود که قسمت بزرگی از تدوین فیلم‌هایش بجای پس‌تولید، در حین تولید و با دوربین فیلمبرداری انجام شوند. این اتفاق بر بازی بازیگران او نیز تأثیر می‌گذارد. چرا که میزانسن بازیگران در فیلم جزوی از دکوپاژ است و برداشت‌های طولانی، پیچیده و چندوجهی، توانایی و انعطاف‌پذیری بالایی را از بازیگران می‌طلبد.

از دیگر ویژگی‌های وودی آلن در بازیگردانی، خارج کردن بازیگر از نقطه امن خود و دادن نقش‌هایی بسیار متفاوت به آن‌ها است. به نظر می‌رسد که وودی آلن بازیگران مناسب برای فیلمش را در هنگام نوشتن فیلمنامه انتخاب می‌کند و به همین دلیل است که انتخاب بازیگر در سینمای او تا این حد درخشان است. در پایان این چنین می‌توان گفت که در سینمای وودی آلن طنازی‌ها، بازی‌های درونی و بیرونی، جزئیات شخصیت‌ها، کنش‌های سینمایی و واکنش به موقعیت‌ها و هر چیز دیگری،  حتی بداهه‌ها، کاملاً مهندسی‌شده است.

منابع ترجمه: theguardian ، britannica (با دخل و تصرف)

نویسنده: مهدی یوسفی مهر

اکتو پلتفرم جامع فعالان تئاتر و سینما