مروری بر چند جشنواره تئاتر مهم در ایران و جهان

مفهوم جشنواره تئاتر و جشنوارگی آن، همواره با رقابت و به رخ کشیدن توانایی‌های افراد حاضر در گروه‌های تئاتری عجین شده است. با این حال، سال‌هاست که مفهومی به نام جشنواره تئاتر غیر رقابتی یا رپرتوار وارد قاموس دنیای نمایش شده است و بر جشن بودن یک جشنواره، نسبت به وارگی آن تشدید می‌گذارد. با این حال فستیوال های تئاتر، چه رقابتی و چه غیر رقابتی، یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای شناخته شدن گروه‌ها، ورود آن‌ها به عرصه حرفه‌ای و نمایش توانمندی‌های فردی و گروهی‌شان است.

طی سال‌های اخیر و پس از پاندمی کووید 19، کانسپت تئاتر مجازی و تئاتر دیجیتال، بیش از پیش رواج پیدا کرد و پیرو این اتفاق، فستیوال های تئاتر مجازی در ایران و سرتاسر جهان شروع به کار کردند. از نمونه‌های موفق این رویدادهای شبه‌جشنواره در ایران، می‌توان به ریکانکت اشاره کرد. لیکن با فروکش کردن این بیماری، تب و تاب اجرای صحنه‌ای به جامعه تئاتر بازگشت و رونق چنین جشنواره‌ها و چنین پرفورمنس‌هایی کاهش یافت.

اما اگر بخواهیم به طور موردی چند فستیوال تئاتر موفق و باثبات را در ایران نام ببریم، آن فستیوال کدامند؟

جشنواره بین المللی تئاتر دانشگاهی ایران

بی شک جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران، معتبرترین جشنواره تئاتر در کشور ما به شمار می‌آید. از این لحاظ که پیشروترین و توانمندترین خروجی‌های تئاتر ایران، چه در حوزه کارگردانی، بازیگری و نمایشنامه نویسی و چه در حوزه‌های طراحی، ترجمه و پژوهش، محصول جشنواره تئاتر دانشگاهی بوده‌اند.

کارگردانانی مانند سید محمد مساوات، حمید پورآذرری، جابر رمضانی، حامد اصغر زاده، عباس جمالی و … از افراد فعال در این جشنواره بوده‌اند که در سال‌های اخیر، اوج فعالیت تئاتری خود را تجربه کرده‌اند. همچنین بسیاری از بازیگران درجه یک فعال در سینما و تئاتر، از خروجی‌های این جشنواره بوده‌اند.

جشنواره بین المللی تئاتر دانشگاه ایران که به اختصار «جشنواره دانشگاهی» خوانده می‌شود، از سال 1376 برگزار شده و نمایش‌های دانشگاهی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. تا کنون 23 دوره از این جشنواره برگزار شده است و دانشجویان زیادی از سرتاسر ایران در بخش بین‌المللی و مناطق آن شرکت کرده‌اند. شکل‌گیری این جشنواره تئاتر ریشه در فعالیت مجامع کانون‌های فرهنگی هنری دانشجویان دارد.

شرط شرکت در این جشنواره برای متقاضیان این است که یا دانشجو بوده یا در یکی دو سال اخیر، از یکی از مراکز آموزش عالی دانشگاهی فارغ‌التحصیل شده باشند.

این جشنواره تئاتر طی سال‌های اخیر شامل بخش‌های مختلفی از جمله مسابقه صحنه (برای دانشجویان تئاتر و دانشجویان رشته‌های غیر تئاتر)، بخش مدرسان دانشگاه، پایان‌نامه‌ها، تئاتر خیابانی و آف استیج، نمایشنامه خوانی، رادیو تئاتر، پژوهش (جایزه دکتر فرهاد ناظر زاده کرمانی)، مسابقه نمایشنامه نویسی (جایزه استاد اکبر رادی)، پوستر تئاتر، بین‌الملل، عکس تئاتر، تله‌تئاتر، ماکت و صحنه و غیره بوده است.

وضعیت فعلی: اختتامیه بیست و سومین جشنواره تئاتر دانشگاهی در تیر ماه سال 1400 برگزار شد و پس از آن، به زعم بدعت‌گذاری در انتخاب یک عضو هیئت علمی به نام رحمت امینی به عنوان دبیر جشنواره (پیش از این مرسوم بود که دبیر جشنواره از دانشجویان کاندیدا باشد) به عنوان دبیر دوره بیست و چهارم، و علی‌رغم تلاش‌های پیوسته فعالان دانشگاهی، هیچ خبری از برگذاری دوره جدید این جشنواره شنیده نمی‌شود.

جشنواره تئاتر تجربه (مرکز تئاتر تجربی دانشگاه تهران)

جشنواره تئاتر تجربه، قدیمی‌ترین جشنواره مستقل تئاتر ایران به صورت سراسری بوده که زیر نظر مرکز تئاتر تجربی دانشگاه تهران برگزار می‌شود و با رویکرد تعامل در تئاتر، فضایی برای به اجرا رفتن تئاترهای تجربی و آوانگارد ایجاد کرده است.

این جشنواره در دهه شصت و به همت دانشجویان تئاتر پایه‌ریزی شد و شانه به شانه جشنواره تئاتر دانشگاهی ایران، سهم مهمی در پرورش هنرمندان تئاتر ایران داشته است. رویکرد این جشنواره طی سال‌های اخیر به سمت غیر رقابتی بودن و خارج کردن تئاتر از فضاهای متعارف مانند سالن و بلک باکس پیشروی کرده است و به جرأت می‌توان گفت، ریشه و مأخذ بسیاری از جنبش‌های نوین و پیشرو در تئاتر ایران، همین رویداد تجربه بوده است.

وضعیت کنونی: فعلاً خبری موجود نیست.

سایر جشنواره‌های تئاتر ایران

طی سالیان اخیر، جشنواره‌های زیادی به صورت پیوسته و ناپیوسته در حوزه تئاتر فعالیت کرده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به جشنواره مونولوگ دانشگاه هنر، جشنواره تئاتر دانشگاه سوره و جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی اشاره کرد. در این بین برخی سالن‌های خصوصی تئاتر مانند شهرزاد و نوفل‌لوشاتو نیز به برگزاری جشنواره‌های داخلی پرداختند، لیکن فارغ از دو جشنواره مذکور در بالا و به جز جشنواره نمایش‌هایی آیینی و سنتی و جشنواره مونولوگ که در حوزه‌هایی تخصصی از تئاتر فعالیت می‌کردند، جشنواره شاخص دیگری (حداقل در سال‌های اخیر) فعالیت نداشته است.

مروری بر چند فستیوال مهم تئاتر جهان

جشنواره بین المللی تئاتر چخوف، مسکوی روسیه

فستیوال بین المللی تئاتر چخوف در سال 1992 تأسیس شد و طی این سال‌ها، به رویدادی جذاب برای مخاطبان و به آرزویی برای همه عاشقان تئاتر تبدیل شد. هدف اصلی این فستیوال گسترش مخاطب و رواج تئاتر در بین مردم است و این باعث می‌شود افرادی با پیشینه‌‌های مختلف، جذب این هنر نمایشی شوند. اجراهای این فستیوال تئاتر توسط هنرمندان برجسته سرتاسر جهان برگزار شده و در تمام آمفی تئاترهای شهر مسکو روی صحنه می‌روند.

اطلاعات بیشتر در: http://www.chekhovfest.ru/en

Edinburgh Festival Fringe ، ادینبورگ اسکاتلند

فستیوال فرینج ادینبورگ بزرگترین فستیوال هنری در جهان است و هر ساله در ماه آگوست، به مدت سه هفته، در ادینبورگ پایتخت اسکاتلند برگزار می‌شود. شرکت کنندگان این فستیوال از طیف‌های مختلف هنرمندان تئاتر هستند. از نام‌های بزرگ دنیای تئاتر گرفته تا هنرمندان ناشناخته‌ای که به دنبال جایگاهی برای خود هستند. این فستیوال برای همه نوع مخاطب مناسب است و شامل تئاتر، کمدی، رقص، تئاتر فیزیکال، سیرک، کاباره، تئاتر کودک، تئاتر موزیکال، اپرا، موسیقی، تئاتر ایمایی و نمایشگاه‌های تئاتر می‌شود. در سال 2016، این فستیوال تئاتر پذیرای 50.266 اجرا در 3.269 رپرتوار و در 294 سالن بود که این عدد، آن را به بزرگترین جشنواره هنری جهان تبدیل کرد.

اطلاعات بیشتر در: www.edfringe.com

Bharat Rang Mahotsav ، دهلی نوی هندوستان

مدرسه ملی درام دهلی نو در حدود سال 2006 و برای رشد و توسعه تئاتر در هندوستان، جشنواره Bharat Rang Mahotsav را تأسیس کرد. این جشنواره در اصل یک فستیوال ملی بود که آثار خلاق‌ترین کارگردانان تئاتر هند را به نمایش می‌گذاشت؛ اما اکنون به یک فستیوال بین‌المللی تبدیل شده است و به عنوان بزرگترین فستیوال تئاتر آسیا، میزبان کمپانی‌های تئاتر از سراسر جهان است.

اطلاعات بیشتر در: http://theatrefest.nsd.gov.in/

فستیوال تئاتر دوبلین، دوبلین ایرلند

فستیوال تئاتر دوبلین رویدادی سالانه است که هنرمندان، سازندگان تئاتر و تماشاگران را از ایرلند و سراسر جهان گرد هم می‌آورد. این فستیوال در شهر دوبلین، پایتخت ایرلند برگزار می‌شود و موضوعیت آن، تعهد به مشارکت در زندگی فرهنگی و اجتماعی در این شهر است. این جشنواره معمولاً بین 15 تا 20 روز طول می‌کشد و طی این روزها، فضای غریبی این شهر را تسخیر می‌کند.

اطلاعات بیشتر در: www.dublintheatrefestival.com

United Solo Theater Festival ، نیویورک ایالات متحده آمریکا

یونایتد سولو بزرگترین فستیوال تئاتر سولو در جهان است که اکنون دوره دهم را رد کرده است. این فستیوالاز طریق انواع نمایش‌های مونولوگ و تک‌نفره، منحصر به فرد بودن افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت این اتفاق را جشن می‌گیرد. تماشاگران می‌توانند با خرید بلیط‌های این جشنواره، اجراهای تک نفره گوناگونی از کشورهای مختلف را ببینند و این پنجره‌ای به روی فرهنگ‌ها و سنت‌های خارجی از سراسر جهان است. این نمایش‌ها بیانگر دیدگاه مردم در اقشار مختلف، از پیشینه‌های مختلف و با زبان‌های مختلف است.

اطلاعات بیشتر در: http://unitedsolo.org/us/ufest/

منبع ترجمه جشنواره‌های خارجی: oveit

مترجم: مهدی یوسفی مهر

اکتو پلتفرم جامع فعالان تئاتر و سینما